चिपळूण – ग्रामदेवतेच्या स्वरुपात प्रत्येक गावाला एक वेगळे अधिष्ठान प्राप्त झालेले असते. तेथील देवदेवतांच्या श्रध्देने व साक्षीनेच गावचा रहाटगाडा,रुढी, परंपरा, सण, उत्सव पिढ्यानपिढ्या चालत आलेले असतात.
गावचे ग्रामदैवत हेच आपले रक्षणकर्ते व पालनकर्ते याच श्रध्देवर येथील लोक आपले दैनंदिन जीवन जगत असतात. चिपळूण तालुक्यातील मार्गताम्हाने येथील ग्रामदेवता पद्मावती व स्वयंभू महादेव यांची पुरातन देवस्थाने गावाच्या रुढी परंपरेची साक्ष देत आहेत. पद्मपुराणात पद्मावती देवीचे महात्म्य अधोरेखित होते. तिरुपती बालाजीची दुसरी पत्नी म्हणून पद्मावती देवीला तितकेच महत्वाचे स्थान आहे. अशा या पद्मावतीचा देवीचा नवरात्रोत्सव पद्मावती नवतरुण सांस्कृतिक कला व क्रीडा मंडळाच्यावतीने मोठ्या उत्साहात साजरा होत आहे. या उत्सवातील रुढी-परंपरांचा व एकूणच देवस्थानचा मांडलेला हा लेखाजोगा. मार्गताम्हानेतील हे पद्मावती देवीचे मंदिर व स्वयंभू शंकराचे अधिष्ठान पिढ्यानपिढ्या येथील पूर्वजांनी जपले आहे व जपत आले आहेत.
मुख्य देवी पद्मावती. तिच्या वरदान, मानाई, वाघजाई व कालकाई अशा चार बहिणी. यांच्याही पाषाणरुपी मूर्ती येथे पूर्वीपासून स्थापीत आहेत. या देवींच्या गाभाऱ्याला लागून स्वयंभू शंकराची पिंड आहे. शंकराचे देवस्थान असल्याने येथे पौष महिन्यात दरवर्षी सात दिवस अखंड हरिनाम सप्ताह साजरा केला जातो. सात दिवस पारायणे केली जातात. कीर्तन सोहळे होतात. सातव्या दिवशी महाशिवरात्रीला येथे मोठा उत्सव होतो. गावातील सर्व वाड्यांच्या दिंड्या येथे वाजत-गाजत दाखल होतात व स्वयंभू शंकराचा गजर करतात. रात्री बारा वाजता छबिना निघतो. पद्मावतीसह इतर देवींच्या मूर्तींची पालखीमध्ये स्थापना करुन पालखीची मिरवणूक काढली जाते व नाचविली जाते. श्रावण मासात महिनाभर येथे शंकराच्या पिंडीवर ब्रम्हवृंदांच्या उपस्थितीत अभिषेक विधी केला जातो. गावासह परिसरातील भाविक येथे येऊन अभिषेक विधी करतात. मार्गताम्हाने पद्मावती देवीचा शिमगोत्सव तितक्याच उत्साहातदरवर्षी साजरा केला जातो. मंदिराच्या चारही बाजूला पाच देवींचे मूळ स्थळेअसलेल्या ठिकाणाहून त्यांची खणा-नारळाने ओटी भरली जाते. यावेळी प्रमुख मानकरी, पुजारी, जंगम यांच्याहस्ते देवींची पुजा केली जाते व पारंपरिक पध्दतीने वाजत-गाजत देवींना मंदिरात आणली जाते. यावेळी त्यांना गाऱ्हाणे घालून कौल लावला जातो व देवींना रुपे लावली जातात. देवींच्या मूर्तींची पालखीमध्ये स्थापना केली जाते. यानंतर मंदिरातून वाजत-गाजत पालखी सहाणेवर आणली जाते. देवीची पालखी सहाणेवर येणे म्हणजे ती वर्षाने आपल्या माहेरी आलेली आहे, अशी आजही श्रध्दा आहे. याचदिवसापासून शिमगोत्सवाची धामधूम सुरु होते. रात्री पारंपरिक पध्दतीने आंब्याचे झाड (माडवळ) तोडणे, तो वाजत-गाजत व नाचवत सहाणेवर आणणे, होम सजविणे असे कार्यक्रम होतात. दुसऱ्या दिवशी पहाटे पद्मावती देवीच्या साक्षीने सहाणेसमोर होम लावला जातो. पालखीच्या होमाभोवती प्रदक्षिणा घातल्या जातात. ती नाचविली जाते. पद्मावती देवीची पालखी घरोघरी भोवनीसाठी जाते. प्रथम प्रमुख मानकरी, इतर मानकरी व सरसकट गावामध्ये घरभोवनीसाठी जाते. घरभोवनी कार्यक्रमात रात्रीच्यावेळी पालखी नृत्याचा दिमाखदार कार्यक्रम वाडीवार साजरे केले जातात. पालखी नृत्य स्पर्धा भरविल्या जातात. इतर गावांतील पालखी नृत्य स्पर्धकांना पाचारण केले जाते. अशा पध्दतीने हा मार्गताम्हाने पद्मावती देवीचा शिमगोत्सव दीड महिना चालतो. शिमगोत्सवाबरोबरच नवरात्रोत्सवात सर्व देवींना रुपे लावून घटस्थापना केली जाते. नऊ दिवस जागर कार्यक्रम केला जातो. मंदिराला विद्युतरोषणाई केली जाते. गरबा नृत्याचा कार्यक्रमही पार पडतो.पद्मावती देवीचे महात्म्य, जागृत स्वयंभू शंकराची पिंड असल्यानेया देवस्थानचे महत्व ओळखून येथील ग्रामस्थांनी मंदिर जीर्णोध्दाराचासंकल्प सोडला होता. हे देवस्थान खूप जुन्या बांधकामातील व साधे कौलारुहोते. चिपळूण-गुहागर मार्गावरील हे प्रसिध्द देवस्थान उजेडात यावे,त्याची महती बाहेरील भाविकांना समजावी, पर्यटकांना ते आकर्षण ठरावे यासाठी मंदिर जीर्णोध्दाराचा कार्यक्रम हाती घेण्यात आला. समाजातील दानशूर, देणगीदार, माहेरवाशिणी व ग्रामस्थ यांच्या सहकार्याने येथे सुमारे दीड कोटी रुपये खर्चू भव्य दिव्य मंदिर पक्के स्लँबचे उभारण्यात आले. 2014 या मंदिराचे उद्घाटन महाराष्ट्राचे मुख्यमंत्री देवेंद्रफडणवीस यांच्याहस्ते त्यावेळी झाले होते. मंदिराच्या प्रवेशद्वारावर मूळमालकाचे छोटे मंदिर. मंदिराचा मधला मुख्य गाभारा 7 देवींचा, उजव्याबाजूला गणपतीचा गाभारा तर डाव्या बाजूला जागृत स्वयंभू शंकराच्यापिंडीसाठी गाभारा अशी मंदिराची रचना असून तीन मोठे घुमट मंदिराचे मुख्य आकर्षण ठरतात. ग्रामदेवता पद्मावती देवस्थान मार्गताम्हाने व मार्गताम्हाने खुर्द या दोन गावांच्या मध्येच असून गाव वस्तीपासून थोडे दूर असले तरी चिपळूण-गुहागर मार्गावरुन प्रवास करताना मंदिराचे मुख्य प्रवेशद्वार सर्वांच्या नजरेत पडते. मंदिराचा परिसर अतिशय विलोभनीय असून देवराईमुळे तो अधिक शोभून असतो. मंदिर उभारणीनंतर तीनच वर्षापूर्वी येथे सहाणेच्या इमारतीचा जीर्णोध्दार करण्यात आला. मंदिर व सहाण या दोन वास्तूंमुळे मार्गताम्हाने गाव एक अध्यात्मिक नगरी म्हणून ग्रामस्थांसहपरिसरातील भाविकांचे आकर्षण ठरले आहे.
संकलन – प्रशांत चव्हाण
