अंबाजोगाई – बीड जिल्ह्यातील अंबाजोगाई येथील प्रसिद्ध श्री योगेश्वरी देवीचे मंदिर हे राज्यातील जागृत देवस्थान आहे. योगेश्वरी देवी अंबाजोगाईचे ग्रामदैवत आहे तर कोकणस्थांचे कुलदैवत आहे. या देवीच्या दर्शनासाठी राज्यभरातून भाविक हजेरी लावतात. दसरा महोत्सवात व मार्गशीर्ष महिन्यात योगेश्वरी मंदिरात नऊ दिवस विविध कार्यक्रमांची रेलचेल असते. हजारो महिला व पुरुष भाविक भक्त दर्शनासाठी रांगा लावतात.
योगेश्वरी मंदिरास तीन दरवाजे आहेत. यादवकालीन शिलालेखानुसार या मंदिराला तीन मोठी शिखरे होती. योगेश्वरीचे हे पुरातन मंदिर असून साधारणतः दुसऱ्या ते तिसऱ्या शतकापासून या स्थळाला तीर्थक्षेत्र म्हणून लौकिक मिळाला असावा असे सांगितले जाते. नंतरच्या काळात अनेकदा मंदिराचा जीर्णोद्धार झाला. यादवकाळात खोलेश्वराने या मंदिरास दान दिल्याचा शिलालेख आढळतो.
शिलालेखानुसार हे मंदिर मध्ययुगीन कालखंडापूर्वीचे आहे. सन १७२० मध्ये नागोजी त्रिमल आणि श्यामजी बापूजी या योगेश्वरी भक्तांनी मंदिराचा जिर्णोद्धार केल्याची नोंद शासकीय दप्तरात सापडते .
मंदिराचा गाभारा ३.५ ×३.५ मीटर आकाराचा असून त्यात योगेश्वरी देवीचा अत्यंत आकर्षक मुखवटा आहे. शेकडो वर्षांपासून चालू असलेल्या पूजेमुळे देवीच्या मूर्तीचे आजचे स्वरूप बदलले आहे. देवीचा तांदळा अतिशय प्रसन्न आहे. मंदिराचा मूळ गाभा ३ फूट रुंद व २ फूट उंच आहे. ओंकार चबुतऱ्यावर उत्तराभिमुख असलेली ही मूर्ती तांदळ्याच्या स्वरूपात आहे. सभामंडपात केशवराज व योगेश्वरीची उत्सवमूर्ती आहे. उत्तर द्वारात होमकुंड आहे तर नगारखान्याजवळ दंत सूर्याची मूर्ती आहे. मंदिराभोवती सर्वेश्वर तीर्थ, मायमोक्षण तीर्थ असून कालभैरव, अग्री लेख, महारुद्र, गणेश व नारदेश्वराची मंदिरेही या मंदिर समूहात आहेत.
